Westlandse tuinders roeren zich geducht in de crisisjaren dertig

[contact-form-7 404 "Not Found"]

door AAD VAN HOLSTEIN     
Het is 1932. De wereldcrisis is in heel het land voelbaar. Vooral in het Westland, dat door internationaal aanwezig protectionisme steeds meer in de knel raakt. Tuinders pikken het niet langer. De nood is begin 1932 zo hoog gestegen dat ze in actie willen komen. Maar hoe doe je dat? Driehonderd kwekers komen bijeen in de Spaansche Vloot in ‘s-Gravenzande en later nog een keer in Maasdijk. Hardwerkende tuinders, die elkaar op de veiling en elders hebben gevonden en nu meteen resultaat willen zien. Maar het lijkt meer op een demonstratie dan een vergadering. De tuinbouworganisaties doen dan ook niet mee.

Dat komt vooral omdat de organisatoren een onmogelijke eis stellen. De politiek mag zich er niet mee bemoeien. Dat zegt voorzitter J. van der Hout Jochzn van tevoren.’We komen hier uit nood, we moeten ervan doordrongen zijn dat het nodig is”. Maar wat hij ook beweert, de inhoud van de besprekingen gaat toch – zo blijkt zonneklaar – louter over de politiek. Zelfs zijn er enkele Kamerleden, zoals J.H. Krijger van de CHU en C. Gardenier van de SDAP op afgekomen. Dat deze demonstratieve vergaderingen er aan zaten te komen, is al een tijdje in het Westland voelbaar.

Wereldwijd

Vooral in de laatste vier maan den van het jaar 1931 grijpt de crisis immers wereldwijd om zich heen. Niemand, econoom of niet, weet meer raad. Er is sprake van een verschrikkelijke verwarring, waarbij de Westlandse tuinbouw op zich ook

Tuinders in de jaren dertig aan het werk onder platglas.

Restaurant De S;paansche Vloot te ’s Gravenzande in de jaren dertig.nog eens getroffen wordt door het toenemend sluiten van grenzen, waar de export hevig onder lijdt. Aanvankelijk zijn het de veehouders en landbouwers die rake klappen krijgen. Maar na verloop van tijd zijn ook de tuinders aan de beurt.

Geen enkele gemeente in het Westland ontkomt er aan: de werkloosheid onder vooral de tuinarbeiders neemt schrikbarend toe. Bazen kunnen zich geen knechten meer veroorloven. Alleen al in Maasland telt men 83 werklozen, wat veel is voor zo’n klein dorp, waar vrijwel het hele bedrijfsleven onder zorgen gebukt gaat

Slinkende kas

Om die enigszins te verlichten richten enkele burgers hier en daar een plaatselijk crisiscomité op, dat met dat doel voor ogen geld inzamelt . De gemeentekas slinkt ook snel en moet met rijkssubsidie worden aangevuld. De werklozenzorg bereikt een hoogte als nooit tevoren. En dat niet alleen in Maasland, maar in alle gemeenten. Om werk te creëren besluit de gemeenteraad daarom een nieuwe al jarenlang nodige begraafplaats aan te leggen. Het besluit daarvoor is steeds uitgesteld. Kleine boeren en tuinders, die nog maar nauwelijks het hoofd boven water kunnen houden, wil de regering wel tegemoet komen. Ze kunnen bijvoorbeeld hulp krijgen bij de aankoop van kunstmest, maar moeten daarvoor wel een aanvraag indienen bij hun gemeente.

Geen goudmijn

Restaurant De Spaansche Vloot te ’s Gravenzande , waar de eerste protestbijeenkomst van door de tuinders in de jaren dertig is gehouden. .

Tuinder zijn is in de jaren dertig geen onverdeeld genoegen. De tijd dat men er een goudmijn in dacht te vinden is voorbij. Het is steeds meer een zaak van sober leven en hard werken. Wie er aan begint heeft nog kans op een bestaan, dat slechts een tikkeltje boven de arbeidersstand uitkomt. Een garantie is daar echter niet voor te geven. Vaders, die hun zoons pittige bedragen hebben toegestopt om een tuinbouwbedrijf op te zetten, zien tot hun schrik dat zij niet meer zulke prachtige winsten behalen als een tijdje geleden. Ze kunnen soms zelfs de rente en aflossing niet meer betalen. De echte tuinder weet dat de inkomsten voortdurend stijgen en dalen en stelt zich – ook als het hem voor de wind gaat – zorgvuldig in op een wat lagere levensstandaard. Hij is immers gewend met de ervaringen uit het verleden de tering naar de nering te zetten en zich te voegen naar de eisen van de tijd.

Vandaar dat ondanks de crisis de tuinbouw in het Westland het er niet bij laat zitten. De tuinders gaan door. Van stopzetting, zo houden ze zich voor, is in het Westland geen sprake. Liever werken ze door aan de verbetering van de kwaliteit van hun producten. En aan de versteviging van hun organisaties, want samen ben je sterk.

Omdat de werkloosheid zo sterk stijgt, nemen ook de lasten die de zeven Westlandse gemeenten te dragen hebben toe. Zeker sinds Engeland begin 1932 de grenzen voor de Westlandse producten, zo goed als gesloten heeft. Gevolg van de ondraaglijk hoge invoerrechten die ervoor betaald moeten worden. Het Westland krijgt daarmee een zware slag te incasseren die veel tuinders met de grootste zorg vervullen. Ze vragen zich af wat de overheid doet. Die is er toch om de zwakken in de samenleving te beschermen? Eigenlijk willen ze dat helemaal niet en proberen zichzelf toch zoveel mogelijk te bedruipen. Maar als door toedoen van anderen de zaak in het honderd loopt, zou de overheid toch over de brug moeten komen, zo redeneren ze.

Staatspensioen

Tegen deze achtergrond moet men de toespraken zien in ’s-Gravenzande. Ontevredenen willen daar in een handomdraai het staatspensioen zien ingevoerd. De staat moet voortaan de sociale lasten maar dragen. Een van de sprekers ziet zelfs heil in een staatstuinbouwbedrijf. Zuiver socialisme, zeggen tegenstanders van dit idee. Maar ook de ambtenaren krijgen er flink van langs. ,,De ambtenaren luieren voor het grootste deel en schuiven een vet salaris op”, meent de voorzitter zelfs te moeten zeggen.

Hij wil ‘de politiek’ o

Ook in Maasdijk komen de tuinders in protest bijeen. Links de hervormde school, die later als groentenfabriek in de oorlog is afgebroken.

veral buiten houden, maar komt er vanzelf achter dat wat hij wil niet zonder ‘de politiek’ kan. Ook Jan Emmens (SDAP) uit Naaldwijk maakt hem en de anderen dat duidelijk. Al is er verder weinig tegengeluid te horen. Natuurlijk wil ook iemand het leger en de vloot afschaffen. Weer een ander laakt de hoge salarissen van de socialistische Kamerleden. Er is ook iemand die beweert dat er geen dominees en schoolmeesters meer in de kamer moeten, maar boeren en tuinders. De man met dit idee loopt zelfs met plannen rond een nieuwe partij te stichten. En zo gaat het maar door.

Veel tuinders vinden het gelukkig, dat achturige werkdag in de tuinbouw nog niet bestaat. Er is dus nog steeds vrije arbeid, juichen ze, want’in geen enkel ander land bestaan zulke werktijden’. ,,De zegeningen van de sociale wetgeving heeft de tuinbouw gelukkig nog niet mogen smaken”, lezen we in De Westlander, het blad van de Anti-.Revolutionaire Partij.

Een man, die zich met hart en ziel achter de actie schaart is P. Varekamp. ,,Maar wij willen wel de weg van het gezag op gaan en niet die van revolutie’’, zegt hij. ,,Er wordt in stilte geleden en dat is nooit goed. We moeten de regering wakker schudden’’.
Groots kondigt men aan, dat de residentie via Houtrust bestormd zal worden door duizenden boeren en tuinders, die buiten de eigen bonden om aan de bel gaan trekken. Maar als het eenmaal zover is blijken er slechts een paar honderd in Houtrust bijeen te komen. Mede hierdoor trekken velen het nut van zo’n actiecomité later in twijfel . Er moet wel actie worden ondernomen, vinden velen maar dan wel door de juiste organisaties en de juiste personen. De Bond Westland wordt als zodanig aangesproken ook al is die voornamelijk om de afzet van de producten via de veilingen goed te laten verlopen. Maar er zijn er meer die iets kunnen doen. En dan komen ineens de burgemeesters van een aantal tuinbouwgemeenten in het geweer. Naaldwijk, Boskoop, Rijnsburg, Sassenheim en Alkemade bundelen hun krachten..Ze gaan in Den Haag praten over hoe bedrijven in hun gemeenten gered kunnen worden.

1 reactie op “Westlandse tuinders roeren zich geducht in de crisisjaren dertig

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze website gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.